De zin en onzin van oude rouwmodellen
Rouw als universeel en uniform proces
Rouw wordt in onze maatschappij nog teveel bekeken als een uniform en universeel proces. Dat wil zeggen dat het rouwproces gezien wordt als een proces waar iedereen op dezelfde manier door gaat. Men gaat ervan uit dat de grootste pijn aan het begin zit en dat het steeds beter met je gaat. Daar komt nog bij dat men wil dat je zo snel mogelijk door dit proces gaat, zodat je snel weer de oude bent.
Er moet dan ook zo snel mogelijk naar een eindpunt toegewerkt worden, zodat de problemen opgelost zijn. Al je verdrietige gevoelend moet je ten volle voelen en liefst ook uiten, anders word je ziek. Het rouwproces dient om de band met je overleden geliefde los te laten of te verbreken, zodat er energie vrijkomt voor nieuwe relaties.
In onze maatschappij wordt algemeen aangenomen dat je je verlies moet verwerken, dat je het moet loslaten, het een plek moet geven en het moet aanvaarden. Deze clichés zijn echter niet helpend.
Deze verouderde visie op rouwverwerking wordt ondersteund door de 2 meest bekende rouwmodellen, nl de Fasetheorie van Elisabeth Kübler-Ross en het Takenmodel van William Worden. In mijn ogen zijn deze modellen zeker niet fout, maar ze worden vaak fout ingezet. Ze houden het idee in stand dat rouw eindig is, dat het een probleem is dat opgelost moet worden.
Volgens mij beschikt elke gezonde persoon over een natuurlijke veerkracht die maakt dat je na een betekenisvol verlies kunt blijven functioneren en dat je opnieuw gelukkig kunt worden ondanks een groot gemis. Iedereen bewandelt daarbij zijn eigen unieke rouwtraject, op zijn eigen tempo. Belangrijk is wel dat de mensen in je omgeving je pijn moeten kunnen verdragen, en dat ze ruimte en tijd maken om je te laten rouwen in plaats van je rouw te belemmeren of te negeren. We weten nu ook dat rouw dynamisch is en dat het geen lineair proces is zoals vroeger werd aangenomen.
De Fasetheorie van Elisabeth Kübler-Ross
Volgens het fasemodel van Kübler-Ross doorlopen rouwenden na een verlies van een dierbare 5 fasen met als doel het verlies te accepteren.
De eerste fase is de fase van de ontkenning.
De rouwende ontkent dat zijn of haar geliefde overleden is.
De tweede fase is de fase van de woede.
De rouwende wil niet aanvaarden dat zijn of haar geliefde gestorven is.
De derde fase is de fase van het onderhandelen.
De rouwende is ervan overtuigd dat als hij of zij iets anders doet, voelt of denkt, dat het overlijden dan niet gebeurd is.
De vierde fase is de fase van de depressie.
Als het waar is dat de geliefde overleden is, dan heeft het leven geen zin meer.
Wanneer de vierde fase afgerond is, kan de vijfde fase, aanvaarding, plaatsvinden.
De rouwende aanvaardt dat zijn of haar geliefde overleden is.
Eerst ging men ervan uit dat deze fasen chronologisch doorlopen werden, maar daar is men later vanaf gestapt. Dit fasenmodel ligt onder vuur door het passieve karakter van de fasen. Het lijkt alsof rouw iets is dat je overkomt en waardoor je automatisch door de verschillende fasen geloodst wordt.
Een fase duidt op een toestand waar je op een bepaald moment inzit, zonder dat je zelf iets doet. Rouwen is echter hard werken. Dat zeg ik ook altijd tegen mijn cliënten als ze me vragen waarom ze zo moe zijn. Rouwen is een volwaardige dagtaak die je soms volledig uitput.
Het Takenmodel van William Worden
Vanuit de kritiek op het fasenmodel van Kübler-Ross ontstond het takenmodel van William Worden. Volgens Worden moet de rouwende actief vier taken op zich nemen om goed te rouwen. Als een taak niet goed afgewerkt wordt dan heeft dit gevolgen voor de volgende taak en bij uitbreiding op de hele rouwverwerking.
De werkelijkheid van het verlies onder ogen zien.
De pijn van het verlies voelen en alle emoties uiten.
Zich aanpassen aan het veranderde leven.
Je overleden geliefde emotioneel een plek geven en opnieuw leren houden van het leven.
Op dit model kwam kritiek omdat het model te statisch zou zijn. De taken moeten volgens Worden in de vaste volgorde afgewerkt worden. Ik merk bij mijn cliënten dat deze rouwtaken belangrijk zijn, al vraagt niet elke taak bij elke rouwende evenveel aandacht en soms is volgorde anders dan hierboven beschreven.
Een nieuwe visie op rouw
Wetenschappelijk onderzoek van de afgelopen jaren laat ons heel anders naar een rouwproces kijken. Ik kan mij hier heel goed in vinden en merk dat deze visie beter aansluit bij wat rouwenden nodig hebben dan de modellen die het rouwproces opdelen in fasen of taken.
Het duale procesmodel van Stroebe en Schut laat bijvoorbeeld mooi zien dat rouw geen lineair proces is, maar net een heen en weer bewegen tussen verlies en herstel. Je vindt hierover meer informatie in het blogbericht ‘Rouwen is als varen met een roeibootje’. Andere nieuwe inzichten in het rouwproces zijn:
Elke rouwproces is uniek en afhankelijk van veel factoren.
De manier waarop je je hecht aan anderen is bepalend voor je rouwproces.
Niet alle emoties moeten altijd geuit worden. Vaak is het zo dat mensen die heel emotioneel reageren op een overlijden een langer rouwproces voor de boeg hebben.
In plaats van los te laten mag je je net verbinden met je overleden geliefde. Hier kun je veel steun uit halen.
Je omgeving is bepalend voor het verloop van je rouwproces. Sociale steun is belangrijk en cliché-uitspraken zoals beschreven in het blogbericht ‘Rouwen, doe ik het wel goed?’ (link onderaan) kunnen erg schadelijk zijn. Als jouw omgeving je rouwpijn minimaliseert kan die een schadelijkere impact hebben dan het verlies zelf. Dit wordt vaak ervaren door vrouwen die een prille zwangerschap verliezen. Ook na het verlies van een huisdier reageert de omgeving vaak heel minimaliserend.
Rouw gaat niet helemaal over, het stopt nooit. De pijn wordt draaglijker maar een echt eindpunt is niet vast te stellen, het is nooit klaar. Verlieservaringen en rouwprocessen kleuren ons leven.
Rouwen gaat over betekenis geven, niet over loslaten en vergeten.
Veerkracht is essentieel in een rouwproces.
Dit laatste vind ik heel belangrijk. Dat is dan ook de reden waarom ik mijn praktijk ‘Verlies & Veerkracht‘ genoemd heb. Ieder gezond persoon beschikt over een natuurlijke dosis veerkracht die ervoor zorgt dat je na een verlies opnieuw verder kunt en zelfs opnieuw gelukkig kunt worden. Uiteraard geraak je na een zwaar verlies uit balans maar je veerkracht zorgt ervoor dat je betekenis kunt geven aan je verlies en dat je een nog betere versie van jezelf kunt worden.
Soms vragen cliënten mij wanneer ze terug de oude worden. Maar bedenk eens voor jezelf, zou jij dat willen? Terug de oude worden? Een verlies zet een enorm proces van transformatie in gang dat ervoor zorgt dat er een hele nieuwe ‘jij’ ontstaat.
